مرکز اسناد مذهبی

«اوّلین چیزى که بر سالک لازم است آنست که در مقام تفحّص و تجسّس ادیان و مذاهب برآمده و به مقدار وسع و استعداد خود کوشش و سعى مبذول دارد تا مقام وحدت و یگانگى خداوند متعال و حقیقت راهنمائى او را دریابد اگرچه به صرف گمان و مجرّد رجحان باشد، پس از تصدیق علمى یا ظنّى از کفر خارج شده و به اسلام و ایمان اصغرین داخل مى‏شود، و همین مرحله است که اجماع قائم است که براى هر مکلّفى دلیل بر آن لازم است. پس از سعى و کوشش و کاوش اگر براى مکلّف هیچ رجحانى حاصل نشد باید دامن همّت بر میان بندد و با سیلاب اشک و ناله و خاکسارى در این مرحله آن طور پافشارى نماید و در تضرّع و ابتهال دریغ ننماید تا بالأخره راهى براى او مفتوح گردد چنانکه در حالات حضرت ادریس – على نبیّنا و آله و علیه السّلام – و مریدان او چنین مأثور است …
سالک چون در این مرحله موفّقیّت حاصل نمود باید دامن طلب در تحصیل اسلام اکبر و ایمن اکبر بالا زند. و اوّلین چیزى که در این مرحله لازم است عبارتست از علم به احکام که باید از فقیه تعلّم نماید، و پس از تحصیل علم باید در مقام عمل برآید و در عمل نیز مداومت نماید تا درجه به درجه یقین و معرفت او رو به فزونى گذارد، چه علم مورث عمل و عمل مورث علم است. اگر کسى جدّا علم و اعتقاد به چیزى داشته باشد لازمه‏اش تطبیق عمل خود بر طبق آن علم و مدرکات خود است، و از عدم عمل انّا کشف مى‏شود که علم او جزمى نبوده و اذعان و اعتقاد نداشته بلکه مجرّد تصویر صورتى بوده که در قواى متخیّله او منتقش شده است …
و در اعمال واجبه سعیى بلیغ، و در ترک محرّمات نیز جدّى وافر داشته باشد، چه سلوک راه خدا با ترک واجب و اتیان فعل محرّم منافى است، و تمام زحمات سالک وقتى سودمند است که این دو امر محفوظ باشد و گر نه همچنان که با آلودگى تن، زر و زیور و زینت مفید فائده نخواهد بود همچنان با آلودگى دل و روان، اعمال مستحبّه و ریاضات شرعیّه مثمر ثمر نخواهد بود. و نیز در ترک مکروهات و اتیان اعمال مستحبّه اهتمام نماید زیرا حصول مرتبه اسلام و ایمان اکبرین موقوف بر اعمال است، چون هر عملى داراى خاصیّتى است مخصوص به خود که باعث تکمیل ایمان مى‏گردد. و به همین معنى اشاره شده است درحدیث محمّد بن مسلم که: «الایمان لا یکون الا بالعمل، و العمل منه، و لا یثبت الإیمان الا بالعمل» لذا سالک باید هر عمل مستحبّى را گرچه یک مرتبه باشد به جاى آورد تا اینکه حظّ ایمانى خود را از آن عمل دریافت دارد، لهذا در سخنان امیر المؤمنین علیه السّلام وارد است که: «ایمان کامل از عمل متولّد مى‏شود». پس سالک إلى اللّه باید در سیر به منزل ایمان اکبر از اتیان اعمال مستحبّه دریغ ننماید. بدیهى است به هر مقدارى که در اتیان اعمال مسامحت و مساهلت ورزد به همان مقدار ایمان او ناقص خواهد بود. لهذا اگر سالکى در مرحله‏اى دست و زبان و سایر اعضاء و جوارح خود را پاکیزه نموده و آنها را به تمام معنى الکلمه مؤدّب به ادب الهى نماید ولى در مرحله انفاق مال مجاهده به عمل نیاورد و از این مرحله عبور ننموده باشد ایمان او کامل نشده و ناقص خواهد بود و همین نقص او را از ارتقاء به مقام بالاتر باز خواهد داشت. بنابراین باید به هر عضوى از اعضاء، حظّ ایمانى آن را به او رسانید تا ایمان مترتّب بر او حاصل گردد». (رساله‌ی‏ لب ‏اللباب، محمد حسین تهرانی، از خلال صفحات ۸۷ تا ۹۵)

**************

نقد و بررسی:
این برنامه، به شدت کلی است و چیزی شبیه چشم‌انداز است تا برنامه. وقتی برنامه‌ای کلی باشد، نخواهد توانست جوینده‌ی کمال و سعادت را به روشنی و دقت، برای رسیدن به کمال و سعادت، رهنمون باشد.

*******************

مقایسه‌ی این برنامه با برنامه‌ی تربیتی «منهاج فردوسیان»:
۱ ـ کامل بودن:
این برنامه، با دیدگاه‌ها و دستورات عملی محدود و ناقصی که ارائه می‌دهد، قابلیت مقایسه با برنامه‌ی تربیتی «منهاج فردوسیان» را ندارد. «منهاج فردوسیان» بیش از پنج هزار قاعده‌ی نظری و بیش از سه هزار قانون عملی ارائه داده است.

*******************

۲ ـ عرضه‌ی دستورات به قدر تقاضا و طاقت:
دستوراتی که در این برنامه عرضه شده، بدون توجه به توانایی جسمی و روحی جوینده‌ی کمال و سعادت است، پس قابلیت مقایسه با برنامه‌ی تربیتی «منهاج فردوسیان» را ندارد؛ زیرا دستورات منهاج فردوسیان، به صورت کاملاً منطبق با تقاضای منهاجی در اختیارش قرار میگیرد و خود او می‌تواند با توجه به نوسانات روحی خویش مانند حزن و فرح (شادی و غم) و قبض و بسط، میزان عمل به دستورات را تعیین کند و کم و زیاد نماید‌.

*******************

۳ ـ روشن بودن مسیر و دستورات از اول راه:
این برنامه، چشم‌انداز روشنی از مقصد و مقصود، در اختیار سالک خود نمی‌گذارد، پس قابلیت مقایسه با برنامه‌ی تربیتی «منهاج فردوسیان» را ندارد؛ زیرا از مزایای منهاج فردوسیان،‌ روشن بودن مسیر از ابتدا تا انتها برای منهاجی است‌. کسی که قصد دارد از طریق عمل به این برنامه به تکامل لایق خود برسد از قدم اول می‌داند چه میجوید و به کجا میرود و ابتدا و انتهای مطلب و مطلوبش کجاست‌.

****************

۴ ـ تنظیم قوانین از مهمتر به مهم:
دستورهای عملی این برنامه، طبقه‌بندی و مرحله‌بندی، از مهم‌تر به مهم نیست، پس قابلیت مقایسه با برنامه‌ی تربیتی «منهاج فردوسیان» را ندارد؛ زیرا قوانین منهاج فردوسیان بر طبق نظم منطقی «مهمتر به مهم» چیده شده است‌. به این معنی که اگر کسی از اولین دستورات آن شروع به مراعات نماید، به کسب نورانیترین امور پرداخته و مهمترین آفات و حجابها را کنار زده است‌. اساسی‌ترین نقش‌آفرینها در سعادت و شقاوت انسان، در صدر لیست قوانین قرار دارد و به مرور از نقش کلیدی قوانین در سعادت و شقاوت بشر کاسته ‌می‌شود.